HĐND gồm các đại biểu HĐND do cử tri ở địa phương bầu ra. Các đại biểu HĐND được tổ chức thành các tổ đại biểu HĐND. Với cơ cấu tổ chức như vậy thì có thể nói, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND phụ thuộc vào hiệu lực, hiệu quả hoạt động của mỗi đại biểu HĐND. Nếu mỗi đại biểu HĐND phát huy tinh thần trách nhiệm, phát huy vai trò của mình, hoạt động tích cực, chất lượng thì hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động của HĐND sẽ được nâng lên. Ngược lại, nếu đại biểu HĐND hoạt động không hiệu quả thì hoạt động của HĐND sẽ mang tính thức, qua loa, chiếu lệ. Qua đó có thể thấy, để HĐND thực sự là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, thực sự đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân địa phương thì việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của đại biểu HĐND, tổ đại biểu HĐND đóng vai trò rất quan trọng.

Hội đồng nhân dân tỉnh khoá XVIII, nhiệm kỳ 2021 - 2026 gồm 50 vị đại biểu, hiện nay còn 48 đại biểu do 02 đại biểu chuyển công tác đến các địa phương khác. Các đại biểu HĐND tỉnh được tổ chức thành 08 tổ đại biểu tương ứng với 08 huyện, thị xã, thành phố. Tổ trưởng các tổ đại biểu là cán bộ chủ chốt của cấp huyện. Nhìn chung, chất lượng đại biểu HĐND tỉnh nhiệm kỳ mới có nhiều mặt được nâng cao so với trước đây, như: tỷ lệ đại biểu HĐND tỉnh có trình độ chuyên môn đại học, sau đại học chiếm 98%; trình độ lý luận chính trị cử nhân, cao cấp chiếm 80%; tỉ lệ đại biểu tái cử tương đối cao chiếm 45%,...

Với chất lượng đại biểu cao và nhiều đại biểu có kinh nghiệm nên nhìn chung, từ đầu nhiệm kỳ đến nay, hoạt động của các đại biểu, các tổ đại biểu nói riêng và của tập thể HĐND tỉnh nói chung đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Tổ trưởng các Tổ đại biểu đã tổ chức, phân công để các đại biểu HĐND trong tổ thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình một cách hiệu quả. Các đại biểu HĐND tỉnh đã luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm trước cử tri và Nhân dân trong tỉnh, tăng cường giám sát, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân để phán ánh, kiến nghị giải quyết. Nhờ vậy, nhiều vấn đề mà cử tri, Nhân dân quan tâm đã được giải quyết kịp thời, từng bước đáp ứng được yêu cầu, nguyện vọng của cử tri và Nhân dân.

Tại các kỳ họp thường lệ của nhiệm kỳ này, trung bình mỗi kỳ họp có khoảng 10 - 12 đại biểu tham gia thảo luận và khoảng 10 - 11 lượt ý kiến chất vấn của đại biểu HĐND. Đây là hoạt động giám sát quan trọng, chủ yếu của đại biểu HĐND tỉnh tại kỳ họp. Việc thảo luận tại các kỳ họp tập trung về các vấn đề kinh tế - xã hội, các tờ trình, dự thảo nghị quyết trình tại kỳ họp,… Qua thảo luận, các đại biểu đã đưa ra các quan điểm, đề xuất, kiến nghị góp phần giúp HĐND có những quyết nghị đúng đắn về các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong việc ban hành các nghị quyết về cơ chế, chính sách của tỉnh, như về: kinh tế - xã hội, quy hoạch, đầu tư công và an sinh xã hội,... Trong hoạt động chất vấn, các đại biểu HĐND tỉnh tập trung vào những vấn đề nổi lên được cử tri, dư luận quan tâm để chất vấn. Các đại biểu nắm chắc, bám sát vấn đề, tăng cường tranh luận trong hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn. Qua chất vấn, các đại biểu đã thẳng thắn chỉ ra những vấn đề còn tồn tại, yêu cầu làm rõ trách nhiệm và giải pháp khắc phục, đồng thời kiên trì giám sát, theo dõi những vấn đề đã chất vấn, kiến nghị cho đến khi có kết quả trả lời, giải quyết các kết luận của phiên chất vấn. Nhờ vậy, nhiều vấn đề nổi lên đã được giải quyết kịp thời, từng bước đáp ứng yêu cầu, nguyện vọng của cử tri và Nhân dân.

Việc giám sát quyết định của UBND tỉnh và nghị quyết của HĐND cấp huyện; Giám sát việc thi hành pháp luật ở địa phương được các tổ đại biểu, đại biểu HĐND tỉnh tiến hành thường xuyên. Qua giám sát đã phát hiện một số văn bản, vấn đề chưa hoàn toàn phù hợp quy định. Các tổ đại biểu, đại biểu đã trao đổi với các sở, ngành, địa phương để kịp thời điều chỉnh hoặc đưa vào nội dung thảo luận hoặc chất vấn các đối tượng chịu sự giám sát tại các kỳ họp.

Hoạt động tiếp xúc cử tri của đại biểu HĐND tỉnh luôn được quan tâm đổi mới về nội dung và hình thức tổ chức, đặc biệt là trong điều kiện dịch Covid-19 diễn biến ngày càng phức tạp. Thời gian qua, do ảnh hưởng của dịch bệnh, để đảm bảo thích ứng an toàn, linh hoạt, Thường trực HĐND tỉnh đã kết hợp linh hoạt giữa hình thức tiếp xúc cử tri trực tiếp và lấy ý kiến, kiến nghị của cử tri gián tiếp. Đến nay, Các Tổ đại biểu HĐND tỉnh đã phối hợp với Ủy ban MTTQVN cấp huyện tổng hợp đầy đủ, kịp thời và đề nghị cơ quan chức năng giải quyết, trả lời ý kiến, kiến nghị mà cử tri đề đạt. Các ý kiến trả lời của các cơ quan, chức năng đều được đại biểu HĐND tỉnh nghiên cứu kỹ nội dung và báo cáo kết quả giải quyết cho cử tri biết, theo dõi, giám sát. Đối với những vấn đề đại biểu HĐND, cử tri chưa đồng ý với kết quả giải quyết, nhiều đại biểu đã trao đổi với người có thẩm quyền giải quyết để xem xét, giải quyết cho thoả đáng, không làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của cử tri.

Đối với các hoạt động giám sát khác thuộc chức năng, nhiệm vụ, hầu hết đại biểu HĐND tỉnh, đặc biệt là đại biểu chuyên trách và đại biểu là thành viên của các Ban HĐND tỉnh đã phát huy vai trò, trách nhiệm của mình, tích cực nghiên cứu, phân tích, tham gia tương đối đầy đủ và có nhiều ý kiến đóng góp với cơ quan, đơn vị chịu sự giám sát nhằm làm rõ trách nhiệm và đề xuất các giải pháp khắc phục, được UBND tỉnh, các ngành tiếp thu. Nhờ đó, chất lượng hoạt động giám sát của các đại biểu ngày càng được nâng lên.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, hoạt động của Tổ đại biểu HĐND tỉnh, đại biểu HĐND tỉnh vẫn còn một số hạn chế, đó là:

- Với tư cách là một chủ thể thực hiện chức năng giám sát, các Tổ đại biểu HĐND có trách nhiệm xây dựng chương trình, kế hoạch cho hoạt động giám sát của Tổ. Tuy nhiên, do đặc thù của Tổ là các thành viên hoạt động kiêm nhiệm, vì vậy việc các Tổ chủ động xây dựng chương trình, kế hoạch để triển khai giám sát theo quy định chưa được tiến hành mà chủ yếu thông qua hoạt động giám sát tại kỳ họp và chủ yếu là phát huy vai trò, trách nhiệm của mỗi đại biểu HĐND trong từng Tổ. Việc Tổ đại biểu tổ chức để đại biểu HĐND giám sát việc thi hành pháp luật trên địa bàn nơi đại biểu ứng cử còn hạn chế.

- Bên cạnh một số hình thức giám sát đã phát huy được hiệu lực, hiệu quả, như: chất vấn, giám sát giải quyết kiến nghị cử tri,… thì chất lượng, kết quả thực hiện một số hình thức giám sát còn chưa cao, như: Giám sát kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân còn chưa sâu sát; Việc giám sát quyết định của UBND tỉnh và nghị quyết của HĐND cấp huyện chủ yếu tập trung ở các đại biểu chuyên trách; việc giám sát việc thi hành pháp luật ở địa phương chưa thực sự toàn diện;…

- Phần lớn đại biểu HĐND hoạt động kiêm nhiệm, một số giữ cương vị lãnh đạo trong các cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương... nên đại biểu chưa có nhiều thời gian cho hoạt động của HĐND. Trong thực hiện quyền giám sát, nhiều đại biểu kiêm nhiệm vừa là chủ thể thực hiện giám sát, vừa là đối tượng chịu sự giám sát nên chưa thể hiện đầy đủ trách nhiệm của mình, còn né tránh, ngại va chạm trong chất vấn tại các kỳ họp, các cuộc giám sát nên chất lượng, hiệu quả giám sát có phần hạn chế.

Để các Tổ đại biểu và đại biểu HĐND thực hiện tốt hơn nữa chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của pháp luật, đáp ứng hơn nữa yêu cầu, nguyện vọng của cử tri và nhân dân, tôi xin trao đổi một số kinh nghiệm và đề xuất một số giải pháp như sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo toàn diện của Đảng đối với hoạt động của HĐND, nhất là công tác cán bộ. Thực tiễn cho thấy, nơi nào cấp ủy đảng thật sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, phân công, bố trí cán bộ đúng tầm, có đủ năng lực, trình độ để làm nhiệm vụ đại biểu HĐND thì nơi đó chất lượng hoạt động của đại biểu và của HĐND được nâng lên. Đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách có vai trò nòng cốt trong các hoạt động của HĐND, do đó cần giới thiệu nhân sự đảm bảo tiêu chuẩn về trình độ, năng lực, phẩm chất đạo đức.

Tiếp tục đổi mới cơ cấu đại biểu HĐND tỉnh theo hướng: tăng tỷ lệ đại biểu HĐND tỉnh tại khối cơ quan Đảng, Mặt trận, đoàn thể; giảm tỷ lệ đại biểu HĐND tại các cơ quan quản lý Nhà nước (nhất là lãnh đạo và các sở, ban, ngành). Cơ cấu hợp lý số lượng đại biểu HĐND theo hướng giảm số lượng đại biểu kiêm nhiệm và tăng số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách. Việc làm này vừa tạo điều kiện để đại biểu HĐND toàn tâm, toàn ý tập trung cho nhiệm vụ của người đại biểu, vừa là giải pháp để khắc phục có hiệu quả tình trạng e ngại, nể nang trong thực hiện chức năng giám sát, đặc biệt là giám sát tại kỳ họp thông qua việc chất vấn và xem xét việc trả lời chất vấn của lãnh đạo UBND và người đứng đầu các cơ quan chuyên môn của UBND các cấp.

Ngoài ra, việc bố trí cơ cấu đại biểu HĐND cũng cần lưu ý đến sự cân đối về trình độ chuyên môn giữa các lĩnh vực, tránh bố trí thiên về một lĩnh vực, để đảm bảo HĐND thực hiện giám sát, thẩm tra có chất lượng, hiệu quả trên tất cả các lĩnh vực.

Hai là, các Tổ đại biểu và các đại biểu HĐND phát huy vai trò, trách nhiệm triển khai thực hiện đầy đủ các chức năng, nhiệm vụ của mình theo quy định của Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND và Nghị quyết số 594 ngày 12/9/2022 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội về hướng dẫn hoạt động giám sát của HĐND, Thường trực HĐND, Ban của HĐND, Tổ đại biểu HĐND và đại biểu HĐND.

Bên cạnh phát huy những kết quả đạt được trong thời gian qua thì Tổ đại biểu, các đại biểu HĐND cần tập trung triển khai có hiệu quả những nội dung còn hạn chế, thiếu sót, như: Hàng năm, các tổ đại biểu và đại biểu HĐND cần xây dựng chương trình giám sát, triển khai thực hiện và cuối năm báo cáo kết quả giám sát với Thường trực HĐND theo quy định; Tổ đại biểu tổ chức, phân công để các đại biểu HĐND thực hiện đầy đủ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình; Đại biểu HĐND tăng cường giám sát kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân;…

Ba là, hàng năm, trên cơ sở báo cáo kết quả hoạt động của các Tổ đại biểu, đại biểu HĐND, Thường trực HĐND cần tổ chức đánh giá và xếp loại kết quả hoạt động, có hình thức động viên, khen thưởng kịp thời đại biểu HĐND hoàn thành tốt nhiệm vụ,…

Bốn là, Thường trực HĐND cần thường xuyên tổ chức bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực, kỹ năng hoạt động cho đại biểu HĐND thông qua nhiều hình thức như: hội thảo, tập huấn theo chuyên đề, giao ban trao đổi kinh nghiệm,... Trong đó, chú trọng tập huấn chuyên sâu về kỹ năng thẩm tra, giám sát, chất vấn, tiếp xúc cử tri, tiếp công dân nhằm trang bị cho đại biểu phương pháp tư duy, phương pháp nghiên cứu tài liệu, thu thập và xử lý các thông tin liên quan đến những hoạt động cơ bản của HĐND.

Bên cạnh đó, mỗi đại biểu cần chủ động học tập, nâng cao trình độ, rèn luyện kỹ năng để thực hiện tốt nhiệm vụ theo luật định; tích cực nghiên cứu, nắm vững chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước và nghị quyết của HĐND. Cần sâu sát, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của cử tri, nhân dân để kiến nghị giải quyết, trả lời; phát hiện những vướng mắc, bất cập từ thực tiễn, phản ánh kịp thời để có biện pháp tháo gỡ, giúp HĐND ban hành các quyết sách đúng đắn, phù hợp với thực tiễn địa phương.

(Phát biểu tham luận của Ban Văn hóa - Xã hội tại kỳ họp TT HĐND tỉnh tháng 10/2022)