Trong Bộ luật Hình sự có rất nhiều tội danh quy định yếu tố giá trị tài sản bị xâm phạm (bị huỷ hoại, làm hư hòng, chiếm đoạt, chiếm giữ, sử dụng trái phép,…) là một trong những dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm. Việc trưng cầu để xác định giá trị tài sản bị xâm phạm là việc làm bắt buộc trong việc xác định hành vi xâm phạm về tài sản là tội phạm hay chỉ là hành vi vi phạm hành chính cũng như xác định tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, khung hình phạt và mức bồi thường thiệt hại,... Kết luận định giá tài sản là một trong những căn cứ để cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng xem xét, giải quyết những vấn đề có liên quan đến tài sản trong các vụ hình sự. Do đó, việc xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý, nâng cao nhận thức và thực hiện nghiêm chỉnh các quy định pháp luật là cơ sở bảo đảm cho hoạt động định giá tài sản được khách quan, kịp thời, là giải pháp góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng của công tác tư pháp nói chung và công tác giải quyết các vụ án hình sự nói riêng.

Hội đồng định giá tài sản trong TTHS (tố tụng hình sự) tỉnh Quảng Bình được thành lập theo quy định tại Nghị định số 26/2005/NĐ-CP ngày 02/3/2005 của Chính phủ về Hội đồng định giá tài sản trong tố tụng hình sự. Sau khi Chính phủ ban hành Nghị định số 30/2018/NĐ-CP ngày 07/3/2018 quy định chi tiết việc thành lập và hoạt động của Hội đồng định giá tài sản và Nghị định số 97/2019/NĐ-CP ngày 23/12/2019 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 30/2018/NĐ-CP, Chủ tịch UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 805/QĐ-UBND ngày 17/3/2021 về việc thành lập Hội đồng định giá tài sản trong TTHS ở cấp tỉnh Quảng Bình và Quyết định số 2541/QĐ-UBND ngày 20 tháng 9 năm 2022 về việc kiện toàn Hội đồng định giá tài sản trong TTHS sự cấp tỉnh Quảng Bình.

Theo báo cáo của Hội đồng định giá tài sản trong TTHS tỉnh, từ ngày 01/01/2020 đến ngày 31/03/2024, Hội đồng định giá tài sản trong TTHS cấp tỉnh đã tiếp nhận 71 yêu cầu định giá tài sản của các cơ quan tiến hành tố tụng[1]. Trong số 71 yêu cầu định giá đã tiếp nhận, Hội đồng định giá tài sản đã tiến hành định giá và đã ban hành 64 Kết luận định giá tài sản gửi các cơ quan yêu cầu định giá theo đúng quy định pháp luật. Nhìn chung, Hội đồng định giá tài sản trong TTHS cấp tỉnh luôn phát huy tinh thần, trách nhiệm, làm tốt công tác phối hợp trong việc tiếp nhận, tổ chức thực hiện các thủ tục định giá tài sản, ban hành kết luận định giá tài sản cơ bản là kịp thời và bảo đảm chất lượng để các cơ quan tiến hành tố tụng làm căn cứ giải quyết tin báo, tố giác tội phạm và các vụ án hình sự, góp phần bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, hoạt động định giá trong TTHS vẫn còn những tồn tại, hạn chế, cụ thể đó là:

Trong Quyết định thành lập Hội đồng định giá không quyết định các thành viên đại diện các cơ quan, tổ chức chuyên môn tham gia mà Chủ tịch UBND tỉnh ủy quyền cho Chủ tịch Hội đồng định giá quyết định thành viên cụ thể cho mỗi vụ việc định giá. Quy định như vậy thực tế phát sinh bất cập, đó là khi nhận được yêu cầu định giá phải thực hiện thủ tục làm văn bản gửi các cơ quan, tổ chức chuyên môn cử thành viên tham gia, chờ văn bản cử thành viên, ra quyết định về danh sách thành viên cho từng vụ việc, do đó làm mất khá nhiều thời gian trong mốc thời hạn định giá theo yêu cầu cửa cơ quan điều tra. Mặt khác, khi các cơ quan, tổ chức chuyên môn không phối hợp trong việc cử thành viên tham gia thì rất khó để xử lý trách nhiệm vì không có tên trong Quyết định thành lập Hội đồng định giá của Chủ tịch UBND tỉnh. Việc không xác định được các thành viên tham gia Hội đồng định giá tài sản thường xuyên nên khó để tổ chức tập huấn, hướng dẫn nghiệp vụ cũng như tích lũy kinh nghiệm cho các thành viên đại diện cơ quan, tổ chức thường xuyên tham gia làm thành viên Hội đồng định giá tài sản trong TTHS.

Việc tiếp nhận và thực hiện quy trình định giá tài sản vẫn còn những sai sót, chưa tuân thủ các quy định về định giá tài sản trong tố tụng hình sự. Đơn cử như: còn nhiều yêu cầu định giá tài sản không xác định ngày trả kết quả; đây là nội dung quan trọng để làm cơ sở cho việc xây dựng và ban hành Kế hoạch định giá tài sản nhưng Hội đồng định giá tài sản không yêu cầu Cơ quan điều tra bổ sung; Vẫn còn nhiều hồ sơ không ban hành Kế hoạch định giá tài sản[2]; không có Báo cáo thuyết minh, giải trình; một số Kết luận định giá không đầy đủ các nội dung theo quy định[3]. Chưa quan tâm đúng mức đến công tác khảo sát giá thị trường của các tài sản cần định giá. Các biên bản định giá tài sản; báo cáo thuyết minh, giải trình trình đều nêu nguyên tắc và phương pháp định giá tài sản là “theo giá thị trường” nhưng hầu hết các hồ sơ đều không có phiếu khảo sát giá thị trường của tài sản cần định giá để làm căn cứ cho việc quyết định kết luận mức giá của tài sản; một số vụ việc chất lượng định giá chưa cao…

 Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế đó là: Các quy định pháp luật về định giá tài sản trong TTHS chưa đầy đủ, chưa được hoàn thiện, thường xuyên sửa đổi, bổ sung. Các quy định về giá, khung giá của một số loại tài sản chưa được ban hành kịp thời[4]. Các tài sản cần định giá thường rất đa dạng, phong phú trong khi thông tin, cơ sở dữ liệu về giá chưa được quản lý chặt chẽ, chưa được cập nhật đầy đủ, kịp thời. Một số mặt hàng giá cả biến động thường xuyên, không phản ánh đúng giá trị của quy luật cung – cầu. Các tổ chức, cá nhân chưa phát huy tinh thần, trách nhiệm trong việc phối hợp cung cấp thông tin về giá nên Hội đồng định giá gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện khảo sát giá tài sản theo giá thị trường. Theo quy định của pháp luật, Hội đồng định giá tài sản trong TTHS không phải là tổ chức hoạt động chuyên trách mà các thành viên là đại diện các cơ quan, tổ chức hoạt động theo chế độ kiêm nhiệm; trong điều kiện thực hiện tinh giản biên chế, khối lượng công tác chuyên môn ngày càng nhiều, số vụ việc yêu cầu định giá tài sản trong tố tụng hình sự ngày càng gia tăng nên không đủ nhân lực và thời gian để thu thập đầy đủ, toàn diện các thông tin về giá tài sản. Các thành viên Hội đồng định giá tài sản trong tố tụng hình sự không được đào tạo về chuyên ngành định giá, thẩm định giá tài sản mà một số thành viên chỉ được bồi dưỡng, cấp chứng chỉ về thẩm định giá tài sản nên đôi lúc còn lúng túng trong việc thực hiện định giá tài sản. Các cơ quan tiến hành tố tụng yêu cầu định giá chưa quan tâm thực hiện thanh toán đầy đủ, kịp thời các chi phí để bảo đảm cho hoạt động định giá tài sản theo quy định của pháp luật. Phần lớn các vụ việc định giá tài sản, cơ quan yêu cầu định giá chỉ mới thanh toán khoản chi về chế độ họp của Hội đồng định giá tài sản mà chưa thanh toán các khoản chi như công tác phí; chi cho công tác khảo sát giá thị trường; chi xây dựng báo cáo thuyết minh, giải trình; chi văn phòng phẩn, in tài liệu; chi sử dụng dịch vụ, vật tư tiêu hao;…theo quy định của pháp luật. Trong một số vụ việc Cơ quan điều tra cung cấp thông tin về tài sản cần định giá không chính xác cần phải thay đổi, bổ sung hoặc chưa cung cấp đầy đủ thông tin về tài sản cần định giá, nhất là các tài sản đã bị tiêu hủy, bị mất không thu hồi được nên không có thông tin làm cơ sở cho việc định giá tài sản.

Từ những tồn tại, hạn chế và những nguyên nhân nêu trên, để nâng cao chất lượng định giá tài sản trong TTHS cần thực hiện các giải pháp sau đây:

- Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp luật về định giá tài sản. Cụ thể, Bộ Tài chính cần quan tâm tổng kết, đánh giá công tác định giá tài sản trong TTHS thời gian qua để tham mưu hoàn thiện Nghị định, Thông tư hướng dẫn về định giá tài sản trong TTHS theo hướng đơn giản hóa một số thủ tục không cần thiết, đơn cử như: Đối với các vụ việc đơn giản, giá trị tài sản nhỏ thì không cần thiết phải ban hành Kế hoạch định giá tài sản. Kết luận định giá do Chủ tịch Hội đồng định giá ký tên và ban hành mà không cần thiết tất cả các thành viên Hội đồng định giá phải ký tên (vì Kết luận định giá được ban hành trên cơ sở biên bản định giá mà biên bản định giá đã được tất cả các thành viên ký tên xác nhận). Quy định cụ thể hơn về thẩm quyền định giá tài sản của Hội đồng định giá cấp huyện, cấp tỉnh; trường hợp nào thì Cơ quan điều tra cấp huyện được yêu cầu Hội đồng định giá cấp tỉnh thực hiện việc định giá tài sản. Hướng dẫn cụ thể cách thức giải quyết vụ việc trong trường hợp từ chối định giá theo quy định tại điểm c khoản 1 Điều 10 Nghị định số 30/2018/NĐ-CP ngày 07/3/2018 của Chính phủ. Cần công bố danh sách các Công ty thẩm định giá độc lập chuyên thực hiện thẩm định giá để thuận tiện cho các Hội đồng định giá tài sản trong tố tụng hình sự địa phương liên hệ thuê thực hiện thẩm định giá đối với các vụ việc định giá vượt quá khả năng của Hội đồng định giá tài sản trong TTHS của các địa phương.

- Thứ hai, cần đảm bảo kinh phí chi trả cho các hoạt động định giá tài sản theo quy định pháp luật. Bộ Công an cần quan tâm hơn nữa trong công tác chỉ đạo lập dự toán kinh phí điều tra các vụ án hình sự bảo đảm cấp đủ kinh phí cho Công an các địa phương chi trả đầy đủ các khoản chi phí cho các hoạt động định giá tài sản trong tố tụng hình sự theo quy định của pháp luật. Các cơ quan điều tra cần thực hiện đúng các quy định pháp luật về tạm ứng, thanh toàn đầy đủ chi phí cho các hoạt động định giá tài sản, nhất là chi phí cho hoạt động khảo sát giá theo giá thị trường.

- Thứ ba, quan tâm hơn nữa công tác triển khai, quán triệt, phổ biến các văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động định giá tài sản trong TTHS; tăng cường tập huấn kỹ năng định giá tài sản cho các thành viên Hội đồng định giá tài sản cấp tỉnh và cấp huyện. Mở rộng đối tượng cử tham gia bồi dưỡng và cấp chứng chỉ thẩm định giá tài sản để bảo đảm nguồn nhân lực đủ điều kiện khi cần thiết phải thành lập Hội đồng định giá tài sản theo vụ việc để thực hiện định giá lại tài sản lần 2 theo yêu cầu của các cơ quan tiến hành tố tụng[5]. Tăng cường công tác kiểm tra, sơ kết, tổng kết, hướng dẫn nghiệp vụ cho các Phòng Tài chính – Kế hoạch và Hội đồng định giá tài sản cấp huyện để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong công tác định giá tài sản trong TTHS. Khi có biên chế cần ưu tiên đăng ký tuyển dụng công chức từ những người có trình độ đào tạo về chuyên ngành quản lý giá, định giá, thẩm định giá tài sản bổ sung cho các phòng chuyên môn tham mưu về lĩnh vực quản lý giá để tham gia làm thành viên Hội đồng định giá tài sản trong tố tụng hình sự và tố tụng dân sự.

- Thứ tư, sớm kiện toàn Hội đồng định giá tài sản. Để nâng cao giá trị pháp lý và giảm bớt thủ tục, thời gian trong việc cử thành viên đại diện các cơ quan, tổ chức chuyên môn tham gia Hội đồng định giá cho mỗi vụ việc và bảo đảm tính ổn định trong việc tổ chức tập huấn, hướng dẫn nghiệp vụ, tích lũy kinh nghiệm cho các thành viên, Sở Tài chính cần tham mưu kiện toàn Hội đồng định giá tài sản thường xuyên theo hướng, trong Quyết định của Chủ tịch UBND tỉnh thành lập Hội đồng định giá xác định cụ thể danh sách các thành viên đại diện tất cả các cơ quan, tổ chức chuyên môn trong các lĩnh vực tham gia Hội đồng định giá và ủy quyền cho Chủ tịch Hội đồng định giá quyết định số lượng và thành viên cụ thể phù hợp với tài sản cần định giá trong mỗi vụ việc định giá cụ thể.

- Thứ năm, UBND tỉnh cần chỉ đạo các cơ quan, tổ chức chuyên môn cập nhật kịp thời, đầy đủ thông tin vào Cơ sở dữ liệu về giá; rà soát các quy định của Chính phủ và các bộ, ngành về phân cấp cho UBND cấp tỉnh ban hành khung giá các loại tài sản để kịp thời ban hành, sửa đổi, bổ sung, điều chỉnh cho phù hợp với sự biến động của giá thị trường; trước hết là sớm ban hành quy định về khung giá rừng theo quy định tại khoản 2 Điều 13 Thông tư số 32/201/TT-BNNPTNT ngày 16/11/2018 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quy định phương pháp định giá rừng; khung giá rừng.

- Thứ sáu, Hội đồng định giá tài sản trong TTHS cấp tỉnh cần quán triệt cho các thành viên thực hiện nghiêm túc trình tự, thủ tục khi tiến hành định giá tài sản theo đúng quy định của pháp luật về định giá tài sản trong tố tụng hình sự, cụ thể: Chú trọng thực hiện rà soát hồ sơ, tài liệu ngay khi tiếp nhận yêu cầu định giá tài sản để yêu cầu Cơ quan điều tra bổ sung đầy đủ, kịp thời, nhất là việc ghi ngày tháng xác định thời hạn phải trả kết quả định giá tài sản làm cơ sở cho việc ban hành Kế hoạch định giá tài sản. Triển khai thực hiện các hoạt động định giá tài sản kịp thời, bảo đảm ban hành Kết luận định giá đúng thời hạn theo yêu cầu của Cơ quan điều tra; hạn chế ở mức thấp nhất việc để quá thời hạn định giá tài sản làm ảnh hưởng đến hoạt động điều tra của các cơ quan tiến hành tố tụng. Thực hiện đầy đủ việc ban hành Kế hoặc định giá tài sản làm cơ sở cho việc triển khai thực hiện các hoạt động định giá; Báo cáo thuyết minh, giải trình bảo đảm đầy đủ các nội dung, rõ ràng, chặt chẽ về căn cứ, phương pháp định giá để làm cơ sở quyết định mức giá bảo đảm tính thuyết phục. Tăng cường thực hiện hoạt động khảo sát giá thị trường và lập Phiếu khảo sát giá theo đúng quy định bảo đảm cho việc kết luận mức giá sát với giá thị trường của tài sản cần định giá. Không được yêu cầu Cơ quan điều tra phải thu thập, cung cấp tài liệu, báo giá về mức giá thị trường của tài sản cần định giá trái với quy định pháp luật. Trường hợp phát sinh yêu cầu định giá lại lần thứ hai thì phải đề xuất với Sở Tài chính để tham mưu thành lập Hội đồng định giá tài sản theo vụ việc với các thành viên mới, không có những người đã tham gia định giá lần thứ nhất đối với tài sản đang được yêu cầu định giá. Thực hiện đầy đủ đúng quy định về việc lập dự toán kinh phí chi cho các hoạt động định giá tài sản theo Kế hoạch định giá của từng vụ việc để đề nghị các cơ quan yêu cầu định giá tài sản tạm ứng, thanh toán kịp thời, đầy đủ kinh phí; nhất là các khoản chi công tác phí; chi cho công tác khảo sát giá thị trường; chi xây dựng báo cáo thuyết minh, giải trình; chi văn phòng phẩm, in tài liệu; chi sử dụng dịch vụ, vật tư tiêu hao;…bảo đảm đủ nguồn lực phục vụ tốt hơn cho các hoạt động định giá tài sản./.

                                                                                                                ■ Phạm Thái Quý

[1] Trong đó: Số yêu cầu định giá lần đầu: 68; số yêu cầu định giá lại: 03. Cơ quan ban hành yêu cầu định giá gồm: Cơ quan điều tra của Công an hai cấp tỉnh và huyện: 70; Cục Hải quan tỉnh: 01 yêu cầu.

[2] Chỉ có một số hồ sơ thực hiện trong năm 2023 có Kế hoạch định giá nhưng nội dung thiếu cụ thể.

[3] Tại khoản 2 Điều 20 Nghị định số 30/2018/NĐ-CP ngày 07/3/2018 quy định chi tiết việc thành lập và hoạt động của Hội đồng định giá tài sản; trình tự, thủ tục định giá tài sản trong tố tụng hình sự.

[4] Đơn cử như quy định về khung giá rừng trên địa bàn tỉnh.

[5] Tránh trường hợp trùng thành viên giữa Hội đồng định giá lần 1 và Hội đồng định giá lần 2, vi phạm quy định tại khoản 2 Điều 13 Nghị định số 30/2018/NĐ-CP ngày 07/3/2018 của Chính phủ.