Một trong những thuận lợi của nhiệm kỳ này đó là, lần đầu tiên Quốc hội ban hành Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015. Trong đó, quy định khá cụ thể về khái niệm giám sát, chất vấn, phạm vi, thẩm quyền giám sát, các chủ thể và đối tượng giám sát, các quy trình, thủ tục cũng như các hình thức giám sát của HĐND v.v… Đó là cơ sở để Thường trực, các Ban và các đại biểu HĐND các địa phương triển khai thực hiện.

Qua hoạt động của mình, Thường trực HĐND tỉnh Quảng Bình xin trao đổi về một số kết quả đã làm trong hoạt động chất vấn, giải trình tại kỳ họp HĐND và tại phiên họp thường kỳ của Thường trực HĐND tỉnh sau đây:

1. Về hình thức tổ chức chất vấn, giải trình tại các kỳ họp của HĐND

Đây là hình thức giám sát đã được thực hiện từ trước đến nay, hầu hết tại các kỳ họp thường lệ, Thường trực HĐND tỉnh Quảng Bình đều bố trí thời gian đủ để các đại biểu thực hiện quyền chất vấn và giải trình của thủ trưởng các sở, ban, ngành; thời gian từ 01 đến 1,5 buổi, tại kỳ họp thường lệ thứ 5-khóa XVII vừa qua, bố trí tổng thời gian là 1 ngày để các đại biểu chất vấn và giải trình của thủ trưởng các sở, ban, ngành liên quan.

Để chuẩn bị cho phiên chất vấn, trước kỳ họp, Thường trực HĐND tỉnh có công văn đề nghị các đại biểu, Tổ đại biểu đăng ký nội dung chất vấn gửi về Văn phòng để tổng hợp, trên cơ sở đó phân theo từng nhóm vấn đề để thuận tiện trong điều hành như các nội dung liên quan đến lĩnh vực nông nghiệp, tài nguyên môi trường, giáo dục đào tạo, y tế, nội vụ, lĩnh vực tư pháp… Sau khi tổng hợp, phân loại, Thường trực HĐND tỉnh chỉ đạo Văn phòng gửi đến các sở, ban, ngành liên quan để có sự chuẩn bị; đồng thời, thống nhất thành phần, số lượng thủ trưởng đơn vị phải trả lời chất vấn tại kỳ họp.

Tại kỳ họp, trên cơ sở các nội dung mà đại biểu đã đăng ký, Văn phòng đã tổng hợp, phân loại theo nhóm vấn đề, đồng thời, qua các báo cáo giám sát, khảo sát, thẩm tra của các Ban HĐND tỉnh, báo cáo giải quyết, trả lời kiến nghị cử tri của các sở, ban, ngành trước kỳ họp, các báo cáo khác của UBND tỉnh, của các cơ quan liên quan, Thường trực HĐND định hướng, gợi ý thêm cho các đại biểu. Đó là những vấn đề được phát hiện qua giám sát của Thường trực và các Ban, hoặc các vấn đề nổi lên đang được dư luận quan tâm, cử tri và công dân kiến nghị nhiều lần nhưng chưa được giải quyết.

Thường trực HĐND tỉnh xác định các đại biểu chuyên trách của HĐND tỉnh là đại biểu chủ chốt, có nhiều thuận lợi trong nắm bắt thông tin, nên đề nghị cần tăng cường nghiên cứu, đề ra các câu hỏi hợp lý, có chiều sâu để làm nồng cốt trong công tác giám sát thông qua chất vấn tại kỳ họp. Mặt khác, để cử tri và Nhân dân có điều kiện theo dõi, giám sát hoạt động của HĐND, trong các kỳ họp qua, Thường trực HĐND tỉnh đều chỉ đạo truyền hình, phát thanh trực tiếp tất cả các phiên họp, trong đó có phiên họp chất vấn.

Tại các kỳ họp vừa qua của HĐND tỉnh Quảng Bình, trung bình một kỳ họp có khoảng 15-20 lượt đại biểu đặt câu hỏi chất vấn và có khoảng 6-7 sở, ban, ngành được chất vấn. Nội dung chất vấn sát với thực tế cuộc sống, đó là những vấn đề được cử tri, Nhân dân quan tâm như: vấn đề quản lý chất lượng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, các loại vật tư nông nghiệp; về tình trạng xuống cấp, kém hiệu quả các công tình cấp nước sinh hoạt ở các địa phương; việc đầu tư xây đê kè chống xói lở tại một số sông, suối; về tình hình thất thu thuế, nợ thuế; thu gom rác thải, xử lý ô nhiễm môi trường tại các cơ sở, nhà máy trong tỉnh; về giải quyết các dự án đầu tư đã được giao đất, cho thuê đất nhưng không triển khai theo đúng thời hạn quy định…

Một trong những vấn đề luôn được Thường trực HĐND tỉnh Quảng Bình quan tâm đó là “hậu chất vấn”. Không chỉ dừng lại ở việc hỏi và trả lời tại kỳ họp, mà quan trọng hơn đó chính là việc giải quyết, trả lời của các cơ quan chức năng sau khi đã hứa, đã cam kết với đại biểu HĐND, với cử tri tại phiên chất vấn như thế nào? Để đảm bảo các nội dung đã hứa, đã cam kết được thực hiện một cách nghiêm túc, ngay sau mỗi kỳ họp, Thường trực HĐND tỉnh chỉ đạo Văn phòng hoàn chỉnh lại các nội dung mà Chủ tọa đã kết luận tại kỳ họp - nội dung chính là các đề nghị, yêu cầu của các đại biểu HĐND tại phiên chất vấn- gửi UBND tỉnh để chỉ đạo các sở, ngành, địa phương tổ chức thực hiện. Trên cơ sở nội dung kết luận của Chủ toạ kỳ họp, theo từng lĩnh vực phụ trách, các Ban của HĐND tỉnh tiến hành giám sát thường xuyên việc giải quyết, trả lời của UBND tỉnh và các sở, ban, ngành liên quan… Một số nội dung chất vấn của đại biểu chưa được trả lời tại kỳ họp, Thường trực HĐND xem xét, có công văn đề nghị nghị cơ quan chức năng tiếp tục nghiên cứu trả lời bằng văn bản đến đại biểu và Thường trực HĐND. Tại các kỳ họp thường lệ tiếp theo, Thường trực HĐND tỉnh đề nghị UBND tỉnh có báo cáo kết quả giải quyết, trả lời kết luận của Chủ tọa tại kỳ họp để HĐND xem xét.

Để cử tri và Nhân dân theo dõi, nắm bắt kết quả thực hiện, Thường trực HĐND chỉ đạo Văn phòng HĐND gửi công văn đề nghị các cơ quan báo chí của tỉnh và các cơ quan giải quyết, trả lời phối hợp để thông tin kết quả giải quyết, trả lời lên các website của ngành và tuyên truyền rộng rãi để Nhân dân biết.

Từ đầu nhiệm kỳ 2016 - 2021 đến nay, việc giám sát bằng hình thức tổ chức chất vấn tại các kỳ họp của HĐND tỉnh Quảng Bình được đặc biệt coi trọng, là hình thức giám sát chủ yếu của HĐND tại kỳ họp, qua giám sát đã phát hiện và giải quyết được nhiều vấn đề quan trọng ở địa phương. Giám sát qua hình thức chất vấn tại kỳ họp cũng góp phần cung cấp thông tin để HĐND đưa ra quyết định đối với các vấn đề cần thông qua tại kỳ họp. Tổ đại biểu và đại biểu HĐND qua đó triển khai thực hiện nhiệm vụ ở địa phương mình ứng cử được thuận lợi hơn.

2. Về hình thức tổ chức chất vấn, giải trình tại các phiên họp thường kỳ của Thường trực HĐND tỉnh

So với các quy định trước đây, hoạt động giám sát của Thường trực HĐND tỉnh nhiệm kỳ này có thêm hình thức giám sát mới, đó là: Tổ chức hoạt động giải trình, xem xét việc trả lời chất vấn tại phiên họp Thường trực HĐND tỉnh và giám sát việc giải quyết kiến nghị của cử tri. Thường trực HĐND tỉnh Quảng Bình chú trọng và duy trì khá đều việc tổ chức giải trình tại các phiên họp định kỳ hàng tháng của Thường trực. Để chuẩn bị cho các phiên họp thường kỳ được chu đáo, đạt được kết quả quả cao, Thường trực, các Ban HĐND tỉnh đã tiến hành hội ý để đề xuất các nội dung cần thiết, quan trọng, các vấn đề phát sinh cấp bách, từ đó đề nghị UBND tỉnh và các cơ quan chức năng liên quan chuẩn bị báo cáo giải trình tại phiên họp.

Thông qua việc báo cáo giải trình của các ngành liên quan tại phiên họp, Thường trực HĐND tỉnh đã thảo luận và đưa ra các kết luận xác đáng, đề nghị cơ quan có chức năng tiếp tục triển khai thực hiện và báo cáo Thường trực HĐND tỉnh theo thời hạn quy định. Các Ban của HĐND tỉnh căn cứ thông báo kết luận sau phiên họp thường kỳ tiếp tục triển khai các hoạt động giám sát, khảo sát việc thực hiện và báo cáo Thường trực HĐND tỉnh tại các phiên họp thường kỳ tiếp theo.

Tại các phiên họp thường kỳ hàng tháng, một số cơ quan báo chí trong tỉnh cũng được mời đề thông tin, tuyền truyền cho cử tri và Nhân dân theo dõi, được biết kết quả hoạt động của Thường trực, các ban của HĐND cũng như kết quả giải trình của các cơ quan liên quan.

Thực tế cho thấy, từ khi Thường trực HĐND tỉnh Quảng Bình định kỳ tổ chức các hoạt động giải trình tại các phiên họp của Thường trực HĐND, UBND tỉnh và các cơ quan chuyên môn đã nắm bắt và lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt hơn các vấn đề trong thực tiễn, giữa hai kỳ họp. Việc triển khai thực hiện các nghị quyết của HĐND tỉnh và giải quyết các vấn đề phát sinh liên quan đã kịp thời và hiệu quả hơn so với trước đây. Các Ban của HĐND tỉnh tăng cường hơn trong việc tổ chức giám sát theo vụ việc, từ đó có những đề xuất quan trọng, kịp thời, giải quyết được nhiều vấn đề cần thiết cấp bách, điển hình như: việc xử lý nợ đọng xây dựng cơ bản; hạn chế việc gian lận thuế; đẩy nhanh tiến độ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; việc quy hoạch, xây dựng các cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm; việc giao đất, về thu hồi đất đối với các dự án chậm tiến độ; xử lý ô nhiễm môi trường tại một số cơ sở sản xuất; về tình trạng khai thác, vận chuyển khoáng sản trái phép v.v...

3. Một số mặt còn hạn chế, khó khăn

Mặc dù đã có nhiều cố gắng cải tiến, đổi mới nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động, nhưng trong việc tổ chức giám sát tại phiên chất vấn, giải trình tại kỳ họp và tại các phiên họp thường kỳ của Thường trực HĐND tỉnh vẫn còn một số hạn chế, khó khăn nhất định, đó là:

- Một số đại biểu HĐND ít chất vấn trực tiếp tại kỳ họp, tâm lý còn e ngại, nể nang; qua vài kỳ họp cho thấy, cũng chỉ xuất hiện một số đại biểu quen thuộc. Bên cạnh đó, một số ý kiến chất vấn chưa được chuẩn bị chu đáo nên chưa phản ánh đúng thực trạng, chưa đi sâu vào những vấn đề bức xúc đang được xã hội quan tâm; một số câu hỏi đơn thuần mang tính chất để nắm thông tin, chưa mang bản chất là câu hỏi chất vấn. Các vấn đề cần chất vấn nhiều nhưng thời gian giành cho phiên chất vấn thường là một buổi nên phần nào ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả chất vấn.

- Trong việc trả lời chất vấn, còn một số trường hợp trả lời chưa đúng trọng tâm, còn vòng vo, né tránh hoặc đổ lỗi cho yếu tố khách quan, hoặc trả lời chung chung, thậm chí nặng về giải thích, báo cáo thành tích của ngành, không đáp ứng được yêu cầu của người chất vấn. Một số nội dung đã được chất vấn qua nhiều kỳ họp nhưng vẫn chưa được giải quyết dứt điểm.

- Hoạt động chất vấn, giải trình tại phiên họp thường kỳ của Thường trực HĐND tỉnh chưa được tổ chức riêng theo chuyên đề (mang tính chuyên sâu) mà chỉ kết hợp vào phiên họp đánh giá kết quả công tác hàng tháng của Thường trực HĐND tỉnh; các nội dung bắt buộc giải trình chưa nhiều.

4. Một số giải pháp

Từ thực tế hoạt động của mình trong thời gian qua, theo chúng tôi, để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát bằng hình thức tổ chức chất vấn, giải trình tại các kỳ họp của HĐND và các phiên họp thường kỳ của Thường trực HĐND tỉnh, cần quan tâm một số nội dung sau:

Một là, về công tác điều hành: Vai trò của người chủ trì đặc biệt quan trọng, nếu điều hành, dẫn dắt vấn đề tốt đại biểu HĐND như được khơi nguồn để thể hiện quan điểm và vững tin hơn khi chất vấn. Chủ tọa điều hành phải linh hoạt, cởi mở, đảm bảo dân chủ, khuyến khích được đại biểu chất vấn, tranh luận. Nếu từng cá nhân đại biểu không có câu hỏi chất vấn thì cần đề nghị mỗi Tổ đại biểu phải chọn ít nhất 2 vấn đề nổi cộm, bức xúc của địa phương gửi về Thường trực HĐND tỉnh để tổng hợp, lựa chọn làm câu hỏi chất vấn. Đối với những nội dung phức tạp cần có thời gian hợp lý để người chất vấn và người trả lời chất vấn có sự đối thoại, tranh luận; nếu chưa sáng tỏ vấn đề thì chủ tọa điều hành có kết luận, hoặc yêu cầu người trả lời chất vấn trực tiếp đại biểu bằng văn bản. Sau mỗi nội dung chất vấn, Chủ tọa phải có kết luận cụ thể.

Hai là, về trách nhiệm của đại biểu: Cần nêu cao tinh thần, trách nhiệm của mình, thấy những vấn đề bức xúc, tiêu cực qua theo dõi, giám sát phải yêu cầu cơ quan chức năng báo cáo, giải trình rõ. Việc nêu vấn đề chất vấn phải ngắn gọn, mạch lạc, rõ ràng, dễ hiểu, đi kèm là quy trách nhiệm thuộc về ai và hướng giải quyết, thời gian giải quyết như thế nào; không nên đặt câu hỏi mang tính đơn thuần chỉ yêu cầu cung cấp thông tin, làm giảm tác dụng của hoạt động chất vấn; chất vấn phải mang tính xây dựng và đúng quy định pháp luật. Cần tìm hiểu kỹ thông tin và các quy định của pháp luật liên quan đến nội dung chuẩn bị chất vấn.

Ba là, đối với cơ quan giải trình: Thủ trưởng các cơ quan giải trình phải ý thức được trách nhiệm của mình trong việc trả lời chất vấn. Cách trả lời chất vấn chính là sự thể hiện năng lực quản lý, khả năng lãnh đạo trong lĩnh vực mà mình phụ trách. Giải trình phải đi thẳng nội dung của câu chất vấn, không vòng vo. Đối với những mặt còn tồn tại, hạn chế cần có thái độ cầu thị, lắng nghe, thẳng thắn nhận trách nhiệm và đưa ra hướng giải quyết cụ thể, mang tính thuyết phục. Những vấn đề đã hứa trước HĐND, trước đại biểu thì cần phải tập trung thực hiện, giải quyết dứt điểm và báo cáo cho HĐND, Thường trực HĐND và đại biểu đã chất vấn.

Bốn là, cần chú trọng vấn đề “hậu chất vấn”: Sau chất vấn, nếu không được tiếp tục theo dõi, giám sát những nội dung mà các ngành đã hứa, đã trả lời thì không có cơ sở để đánh giá mức độ hiệu quả của hoạt động giám sát bằng hình thức chất vấn. Do đó, sau phiên chất vấn cần tiếp tục có kết luận bằng văn bản yêu cầu các ngành tiếp tục thực hiện các nội dung quan trọng mà đại biểu đã chất vấn nhưng trả lời chưa thảo đáng. Trên cơ sở đó, Thường trực phân công các Ban và đại biểu tiếp tục theo dõi giám sát đeo bám đến cùng sự việc cho đến khi có kết quả cụ thể. Có như vậy, hoạt động chất vấn, giải trình mới có hiệu quả thật sự, đáp ứng lòng mong đợi của cử tri.

Năm là, tổ chức chất vấn, giải trình tại tại phiên họp thường kỳ hàng tháng của Thường trực HĐND tỉnh: Cần nghiên cứu tổ chức các phiên chất vấn, giải trình riêng, theo từng nội dung chuyên đề cụ thể để có sự chuyên sâu, không nên kết hợp vào phiên họp đánh giá hoạt động của Thường trực HĐND hàng tháng. Mặc khác, cần có sự phối hợp với UBND để thống nhất phân công các cơ quan, đơn vị liên quan trả lời chất vấn; quyết định những vấn đề gì cần chất vấn, giải trình; phối hợp trong việc đôn đốc thực hiện lời hứa, thực hiện kết luận sau phiên chất vấn.

Trên đây tham luận, trao đổi của Thường trực HĐND tỉnh Quảng Bình về một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát bằng hình thức tổ chức chất vấn, giải trình tại các kỳ họp của HĐND và các phiên họp thường kỳ của Thường trực HĐND tỉnh.

BBT