Từ năm 2013 - 2017, lộ trình sử dụng vật liệu xây không nung được Bộ Xây quy định tại Thông tư số 09/2012/TT-BXD ngày 18/10/2012 Quy định sử dụng vật liệu xây không nung trong các công trình xây dựng. Theo đó, tại các công trình xây dựng bằng nguồn vốn nhà nước ở các đô thị loại III trở lên buộc phải sử dụng vật liệu không nung 100%, các khu vực còn lại phải sử dụng tối thiểu 50%, sau năm 2015 phải sử dụng 100%. Mới đây, ngày 08/12/2017, Bộ Xây dựng ban hành Thông tư số 13/2017/TT - BXD Quy định sử dụng vật liệu xây không nung trong các công trình xây dựng thay thế Thông tư số 09/2012/TT-BXD, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/02/2018. Thực hiện theo quy định mới này, UBND tỉnh đã chỉ đạo việc sử dụng vật liệu xây không nung trong các công trình xây dựng trên địa bàn tỉnh tại Công văn số 87/UBND- XDCB ngày 19/01/2018. Trong đó có các quy định cụ thể: Các công trình xây dựng được đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước, vốn nhà nước ngoài ngân sách, vốn vay doanh nghiệp có vốn nhà nước lớn hơn 30% phải sử dụng vật liệu xây không nung trong tỷ lệ vật liệu xây với tỷ lệ như sau: Thành phố Đồng Hới phải sử dụng tối thiểu 70%; các huyện, thị xã phải sử dụng tối thiểu 50%; Các công trình xây dựng từ 9 tầng trở lên phải sử dụng tối thiểu 80% vật liệu xây không nung trong tổng số vật liệu xây; Các công trình có yêu cầu đặc thù không sử dụng vật liệu xây không nung thì phải được cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền xem xét, chấp thuận theo quy định; Khuyến khích sử dụng vật liệu xây không nung vào các công trình xây dựng không phân biệt nguồn vốn, số tầng. Đồng thời, UBND tỉnh giao trách nhiệm cho Sở Xây dựng kiểm tra, hướng dẫn việc tuân thủ quy định sử dụng vật liệu xây không nung trong các công trình xây dựng trên địa bàn tỉnh.

Ảnh: Đoàn giám sát của Ban KT-NS xem xét Nhà máy sản xuất gạch không nung của Công ty TNHH VLXD Nguyễn Thị Quỳnh

Tại thời điểm Ban kinh tế - ngân sách giám sát, trên địa bàn tỉnh có 13 nhà máy sản xuất gạch không nung với tổng công suất thiết kế là 145 triệu viên/năm. Trong đó, có 12 nhà máy đang hoạt động, 01 nhà máy tạm ngừng từ năm 2017. Tuy tổng công suất thiết kế lớn như vậy nhưng tổng sản lượng sản xuất của các nhà máy rất khiêm tốn (32,2 triệu viên/năm) tính bình quân chỉ mới đạt 22,2% công suất thiết kế. Số sản phẩm tiêu thụ là 22,2 triệu viên/năm, bình quân chỉ đạt 68,9% so với số sản phẩm sản xuất và chỉ đạt 15,3% công suất thiết kế. Lượng sản phẩm hiện đang tồn kho tại các nhà máy là 10 triệu viên, chiểm tỷ lệ trung bình 31,05% sản lượng sản xuất. Trong đó có một số nhà máy có sản phẩm tồn kho lớn, như: Nhà máy gạch không nung của Công ty Cổ phần Khoáng sản Thuận Sơn (tại thành phố Đồng Hới) tồn kho hơn 2 triệu viên, chiếm 50% sản lượng sản xuất, Nhà máy gạch không nung của Công ty TNHH VLXD Nguyễn Thị Quỳnh (tại huyện Quảng Trạch) tồn kho 2 triệu viên, chiếm hơn 55,5% sản lượng sản xuất,… Do lượng sản phẩm tồn kho lớn nên đa số các nhà máy chỉ sản xuất cầm chừng để có việc làm nhằm giữ chân người lao động.

Ảnh: Sản phẩm gạch không nung tồn kho tại Công ty CP khoáng sản Thuận Sơn (thành phố Đồng Hới)

Qua làm việc với các Nhà máy, nắm rõ tình trạng sản phẩm gạch không nung đang khó tiêu thụ, Ban kinh tế - ngân sách phát hiện một số nguyên nhân chủ yếu, như: Giá sản phẩm gạch không nung tương đương với giá sản phẩm gạch nung cùng kích thước nhưng gạch nung vẫn đang được ưa chuộng hơn; Công tác tuyên truyền, khuyến cáo, hướng dẫn phương pháp sử dụng vật liệu xây không nung thực hiện chưa tích cực nên chưa tạo được lòng tin của nhân dân đối với gạch không nung và từ bỏ dần thói quen sử dụng gạch sét nung; Hiện nay, gạch không nung được sử dụng chủ yếu tại các dự án có vốn nhà nước nhưng do vốn đầu tư phát triển từ ngân sách nhà nước thời gian qua bị cắt giảm nhiều nên làm giảm nhu cầu tiêu thụ (cụ thể là tại một số công trình sử dụng vốn ngân sách nhà nước chấp hành chưa nghiêm quy định về tỷ lệ sử dụng gạch xây không nung, như: Trụ sở làm việc HĐND - UBND thành phố Đồng Hới, Trụ sở làm việc của UBND huyện Quảng Trạch,v.v...); Hầu hết sản phẩm gạch không nung nặng hơn so với gạch nung, tường xây thường bị nứt không rõ nguyên nhân nên người sử dụng vẫn còn băn khoăn, lo ngại khi lựa chọn; Công tác thanh tra, kiểm định chất lượng sản phẩm chưa thường xuyên nên một số cơ sở tự ý giảm kích thước sản phẩm so với tiêu chuẩn để giảm giá thành, không chỉ làm mất uy tín của bản thân các doanh nghiệp đó mà còn ảnh hưởng xấu đến môi trường cạnh tranh.

Ảnh: Trụ sở làm việc của HĐND- UBND thành phố Đồng Hới, một trong những công trình sử dụng gạch sét nung chiếm tỷ lệ lớn

Từ thực trạng sản xuất và những nguyên nhân gạch không nung khó tiêu thụ được xác định qua cuộc giám sát, Ban kinh tế - ngân sách đã kiến nghị một số giải pháp sau:
Thứ nhất, trên cơ sở Quy hoạch phát triển vật liệu xây dựng đã được phê duyệt, đề nghị UBND tỉnh hạn chế cấp phép xây dựng mới nhà máy sản xuất gạch không nung tại các địa bàn đang thừa cung; đồng thời, hạn chế mở rộng sản xuất đối với các cơ sở gạch nung hiện có.
Thứ hai, đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo các ngành, các địa phương tích cực hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ biến và hướng dẫn sử dụng vật liệu không nung. Đồng thời, nghiên cứu giải pháp khắc phục nhược điểm, phát huy ưu điểm của gạch không nung
Thứ ba, đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo cơ quan chuyên môn, cơ quan có thẩm quyền tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra về chất lượng, quy cách sản phẩm vật liệu xây không nung; kiên quyết thực hiện đúng quy định về tỷ lệ sử dụng vật liệu xây không nung tại các công trình xây dựng trên địa bàn tỉnh./.

Văn Duyên